Karawaka z okolic Trzciannego, rys. w 1865 roku przez Zygmunta Glogera

 

"Karawaka, karawika. Gdy w miasteczku hiszpańskiem Caravaca, zasłynął krzyż o dwóch poprzecznicach, jako cudowny przeciwko morowemu powietrzu i stał się głośnym zwłaszcza r. 1545 we Włoszech podczas zarazy morowej w mieście ówczesnego soboru Trydencie (uważany za skuteczny, kto się przed takim modlił lub go nosił) — wówczas pielgrzymi zaczęli przynosić do Polski relikwiarzyki w kształcie małych krzyżyków tej samej formy i tak samo nazywanych. Pobożni w czasie morowego powietrza stawiali „karawaki“ przy wsiach i miasteczkach, aby zaraza je mijała, i modlili się na książkach tak samo nazywanych. Haur w swojej „Ekonomice“ pisze w wieku XVII: „Karawaka na to potrzebna, aby się na niej modlili.“ Współczesny Haurowi Wacław Potocki powiada znowu: „Nie pomogły paski, paciorki, karawaki, książki i obrazki“ (Jovialitates)"*.

                                                                                  ****

Krzyże przydrożne zawsze stawiano w miejscach ważnych dla społeczności miast i wsi. W centrach wyznaczały ich punkt centralny, na obrzeżach - granice, a na rozstajach dróg żegnały podróżnych. Głównym przeznaczeniem krzyża była ochrona miejscowości przed złem, które mogło nadejść z zewnątrz. Krzyż przypominał też o zdarzeniach z przeszłości. Był wznoszony w podzięce za łaskę uzdrowienia, uratowanie z wojennej pożogi lub klęski żywiołowej. Wiele krzyży zbudowano po powstaniach narodowych, kolejnych wojnach lub zarazach, które dziesiątkowały ludność. Krzyże pełniły dawniej ważne funkcje: religijną, integracyjną, orientacyjną w przestrzeni, reprezentacyjną. Krzyż był chlubą mieszkańców każdej wsi i miasta, świadczył o ich pobożności.

 

Krzyż ten zawiera w sobie kilka symboli, których znaczenie jest już dziś zapomniane. Na krzyżyku wieńczącym karawakę, dwie krzyżujące się belki z tarczą w miejscu przecinania się ramion to symbol Chrystusa. Ażurowe ramiona krzyża zdobią promienie. Dopełnieniem kompozycji jest półksiężyc umieszczony w dolnej części krzyża, który ma znaczenie kotwicy - symbolu nadziei, a także symbolizuje kielich eucharystyczny z krwią Chrystusa zamazującą ludzkie winy i Bogurodzicę Maryję.

 * Z. Gloger "Encyklopedia Staropolska".